Hechten aan identiteit beperkt keuzemogelijkheden

De meesten onder ons vinden het prettig dat ze zichzelf een identiteit kunnen toeschrijven. Dat maakt bijvoorbeeld uitspraken over zichzelf mogelijk als: ik ben die en die en doe dat en dat en …  Dat biedt de mogelijkheid om ons in de buitenwereld te profileren als iemand met een bepaald gezicht, talent en toegevoegde waarde. Voor herkenbaarheid. Vanuit onze wens gezien te kunnen worden voor die we vinden dat we zijn. Vinden inderdaad, want die we zijn is een door onszelf aangenomen, geconstrueerde identiteit. Die anderen om ons heen in beperkte mate als congruent met ons gedrag zullen ervaren. Toch volharden we in deze gewoonte. We hebben daar een belang bij. Het hechten aan een indentiteit heeft echter ook nadelen: dit beperkt keuzemogelijkheden

Onze aangenomen identiteit komt vanuit/valt samen met wat we doorgaans ego noemen. De verzameling overtuigingen over onszelf en de werkelijkheid. Daarin zijn ook geboden en verboden opgenomen die we uit conditionerende omstandigheden zijn gaan vasthouden. Ego heeft een afschermende werking op alles dat daarin niet lijkt te passen.

Je kunt stellen dat het vrij conservatief werkt. Er staat als het ware een portier aan de deur, die bezoek dat hem niet aanstaat buiten houdt. Terwijl dat bezoek het feestje binnen ook aanzienlijk zou kunnen opleuken. Als die portier maar voorbij zou kunnen kijken aan waar de bezoeker voor hem op lijkt, zou deze een andere reactie kunnen geven dan: ”u komt er niet in”.

We hebben een belang bij het onszelf afgezonderd houden van ‘verdacht’ nieuw bezoek. Onze eenmaal gevonden omgang met de realiteit koesteren we. Die geeft een gevoel van veiligheid. Paradoxaal genoeg zelfs als die veiligheid niet veilig voelt. Als we het idee hebben dat nieuw bezoek aan onze veiligheid rommelt voelen we de emotie angst. Dat is het signaal dat we veiligheid te creëren hebben voor onszelf. 

Veiligheid creëren kunnen we op drie standaardmanieren doen:

• ertegen vechten, dat is een vorm van verzet, afweer of afwijzing van de portier tegen de bezoeker; 
• erin bevriezen, dan groeit doorgaans ons gevoel van angst en proberen we die uit te houden. De portier staart dan wat in de ruimte en doet expres geen moeite om iets aan het vermeende gevaar te doen, hopend dat het vanzelf voorbij gaat, terwijl de hartslag nog verder oploopt.
• ervan wegvluchten, de portier gaat in de lobby staan en doet de deur achter zich dicht. 

We zien, dat we met die oplossingen toch risico kunnen lopen. Of omdat het gevecht ons schade toebrengt, of omdat er een beweging gevraagd wordt terwijl we zijn bevroren, of dat de vlucht ons verder in problemen brengt. Het kiezen van een standaardreactie is dus niet altijd verstandig of zelfs ineffectief. Hechten aan identiteit beperkt keuzemogelijkheden tot een standaardrepertoire.

Er is nog een andere manier om met een situatie om te gaan. Dat is de situatie in ogenschouw te nemen met nieuwe ogen. Door zicht te krijgen op waar de angst vandaan komt, namelijk van onze oude wijze van kijken. Het betekent de angst te overstijgen, in de zin van er een andere omgang mee te krijgen dan we kenden tot dat moment. Dat is niet eenvoudig en vraagt oefening. Zo te leren reageren, helpt ons wel om met andere ogen te kijken naar wat we in ‘deze’ situatie ‘nu’ te doen hebben. Dat kan bijvoorbeeld ook ‘niets’ zijn, zonder te bevriezen. Precies dat doen we niet als we ons oude standaardrepertoire aan reacties de vrije loop laten. Op basis van wat we hebben aangeleerd gekregen, of vanuit onze ervaringen, zullen we met voorrang één van de oude oplossingen reflexmatig kiezen. De keuze wordt dan meestal bepaald door hoe de situatie lijkt op wat we eerder meemaakten. 

Dat laat zien dat we een soort automaat zijn, tenzij we bewustzijn ontwikkelen over onze standaardreacties en gaan onderzoeken of ze wel adequaat zijn in de gegeven situatie. Dat levert ons nieuwe keuzemogelijkheden op. Ons ego houdt echter de automaat in stand. Verzet zich tegen aanpassing van onze ideeën over onszelf, het gedrag dat we vertonen en de gevolgen die dat zal hebben. Perkt de keuzemogelijkheden actief in. Daarom is veranderen zo lastig: als we geen inzicht hebben in ons standaardgedrag en waar het vandaan komt, dan kunnen we de keuzemogelijkheden niet uitbreiden. Of met andere woorden: als gedrag met de aangenomen identiteit samenhangt, zijn onze keuzes per definitie beperkt en komen we niet tot andere oplossingen. Of zoals de titel luidt: hechten aan identiteit beperkt keuzemogelijkheden.

In dit artikel heb ik willen uitleggen dat we standaardreacties volgen ook als ze niet geschikt zijn. Onze hechting aan een identiteit belemmert ons tot wel geschikte gedragsalternatieven te komen. We kunnen ons handelingsrepertoire uitbreiden, als we niet meer hechten aan wat we ooit over onszelf leerden denken en aan wat we dan zouden moeten doen. Zonder hechting daaraan is onze identiteit dan te zien als een meanderende tussenstand, die zichzelf voortdurend achterhaalt en vraagt om aanpassing. Niet langer als een vast te houden, permanente representatie van onszelf.

Wijsheid is daarmee niet te hechten aan de bestaande inhoud van ego/identiteit. Zodat we onszelf als een open source kunnen zien, die zich aanpast in de omgang met de werkelijkheid, in plaats van een eeuwig onveranderlijk knellend keurslijf te zijn. En zo vinden we via onze aandacht omgang met een beletsel, waardoor we in elke situatie effectief gedrag kunnen kiezen.

Is deze tekst aanleiding voor je om een gesprek aan te gaan, dan kun je op deze pagina een afspraak maken. Als je twijfelt of ik je kan helpen, oriënteer je dan eerst op de rest van mijn site en als de twijfel blijft, stel me jouw vraag dan via de contactpagina. Je krijgt een eerlijk antwoord, of mijn telefoonnummer als de vraag me niet helder is. Tot dan!